بين لبنان واليونان.. خواطر في واقع العلاقة الثقافيّة

تتوقف العلاقات الثقافية بين الشعوب على رغبتها ووعيها أهمية هذا النوع من العلاقات. بين لبنان واليونان من التاريخ أكثر مما بينهما من الحاضر. فالبَلَدان_ كيفما كانا في ما مضى_ قد ارتبطا وثيقاً وتبادلا العلوم والمعارف بينهما. واستمر تواصل الشعبين حتى العصر العثماني. فمثلاً بعد الثورة اليونانية على العثمانيين تواصل معهم يوسف بك كرم ليدعموا انتفاضاته.

لكن حتى تنشأ العلاقات بين شعبين يفترض أولاً أن يَعِيا كلٌّ قيمةَ حضارته وحضارة الآخر. بخلاف ذلك لا علاقات ثقافية تقوم. وعي الذات يقود إلى إدراك ما يميّز الواحد عن الآخر وما يجمعه به وكيف يتواصلان متى شاءا. عندئذ يستطيع الواحد الانفتاح على الآخر. في هذا المقام يحسن تذكر القول "فاقد الشيء لا يعطيه".

إضافة إلى ذلك يجب أن تتوفر رغبة الانفتاح على الآخر والإقرار بأهمية الأخير في مسيرة كلا الطرفين إلى النمو. هذا الأمر يصعب فهمه في بلدان تشربت بؤس الشوفينية وقلة الوعي.

لو سألني امرؤ عن بلدي وما أخبرته إلا عن شجر الأرز وصحن التبّولة والحمّص، لدل هذا على جهلي بلبنان وحضارته. ولو تنطّحت لأعرّف أحداً على بلدي عبر الحمّص والتبّولة ألن يسخر منّي؟

العلاقات الثقافيّة بين اليونان ولبنان شبه معدومة اليوم. لا شيء يُذكَر في هذا المجال لولا مبادرات فرديّة يقوم بها بعض الأشخاص وعلى رأسهم أستاذة الأدب العربيّ في جامعة أثينا السيّدة إيليني كونذيلي، إضافة إلى دور نشر تهتمّ بنشر ما تيسّر لها من أدب اللبنانيّين وخصوصاً الكاتبين في لغات أجنبيّة كجبران ومعلوف وستيتيّة إلخ. يجب أن أستثني في هذا المجال مبادرة رسميّة مهمّة قام بها قنصل لبنان الفخريّ في باترا السيّد غسّان غندور الذي دعم نشر ترجمة ديوان محمود درويش "حالة حصار" الصادر عن دار نشر رياض الريّس في بيروت إضافة إلى بناء حضانتي أطفال في مدينة باترا وغير ذلك من الأمور التي تبيّض صفحة لبنان على مسنوى دعم العلم ودورها.

المشكلة أنّ تعاطي الثقافة ونشرها يتطلّبان علماً وجهداً ودعماً ليس متوفّراً. ورغم عراقة لبنان وتنوّع عناصر ثقافته، فإنّه لا يسهل إبراز أيّ منها في اليونان في ظلّ غياب أيّ إطار حاضن لهذا الأمر. طبعاً لا يخفى على أحد أنّ أطباق التبّولة والحمّص معروفة جدّاً ولكن حان وقت الالتفات إلى ما هو أكثر جدّيّة. كلّ ما اجتمع لبنانيّان في اليونان ليقرّرا مشروعاً "ثقافيّاً" ينتهيان إلى دعوة الناس إلى عشاء مع "رقّاصة"..

لقد تكرّمت دولة اليونان منذ عقود بإعطاء منح دراسيّة لطلاب لبنانيّين في مختلف المجالات العلميّة. واليونان اليوم لا تزال رغم التضييق عليها تتابع تعليم لبنانيّين على نفقتها. هذا يدلّ على أنّ اليونان تهتمّ وتصبو إلى توطيد العلاقات الثقافيّة والعلميّة مع لبنان. ولكن أين لبنان من هذا؟ وأين اللبنانيّين المقيمين في اليونان من الاستفادة من محبّة اليونانيّين لبلادهم؟

أعتقد أنّ الوقت قد حان ليتطلّع لبنان الرسميّ إلى الانفتاح ثقافيّاً على دولة مثل اليونان، ويفعل ما يستنسبه في هذا المجال. وأن ينشط اللبنانيّون عموماً في ما يزيد على تنظيم عشاء وخصوصاً في بلد تربطه ببلدهم عصور من الثقافة والعلم.

Το Μονόγραμμα -1- أوائل اسمِك

Το Μονόγραμμα του Ελύτη είναι ένα δημοφιλές ποίημα γι' αυτό ήταν το πρώτο έργο του που διάβασα. Παρακάτω παραθέτω το πρώτο μέρος του, έχοντας αναρτήσει παλαιότερα και το τέταρτο, μιας που το 2011 που μας εγκαταλείπει ήταν έτος Ελύτη..

أوائل اسمِك هو ديوان شهير للشاعر أوذيسّياس إليتيس ولذلك كان أوّل عمل قرأته له. أنشر أدناه قسمه الأوّل وقد كنت قد نشرتُ سابقاً القسم الرابع بما أنّ العام 2011 الذي يتركنا كان عاماً مخصّصاً لتكريمه. ألفتُ إلى أنّي لمّا أقرّر العنوان النهائيّ بعد..1

Θά γυρίσει αλλού τίς χαρακιές

Τής παλάμης,η Μοίρα,σάν κλειδούχος

Μιά στιγμή θά συγκατατεθεί ο Καιρός

Πώς αλλιώς,αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι

Θά παραστήσει ο ουρανός τα σωθικά μας

Καί θά χτυπήσει τόν κόσμο η αθωότητα

Μέ τό δριμύ του μαύρου του θανάτου.

سيُديرُ القدَرُ في غير اتّجاه

تجاعيدَ اليدِ، كالمتحكِّم بسككِ الحديد

في لحظةٍ سيَرضخُ الزمان

هل من بديل، والناس يتحابّون

ستمثِّلُ السماءُ أحشاءَنا

وستضرب العالمَ البراءةُ

بمرارةِ الموتِ الأسود

Ο Κωστής Μοσκώφ: αντίσταση ενάντια στην συκοφαντική δυσφήμηση κατά της Ελλάδας

Είμαι ήδη στην τρίτη μέρα της διαμονής μου στην χώρα μου τον Λίβανο. Όσους έχω δει, με έχουν ρωτήσει για την "κρίση" στην Ελλάδα. Κάποιοι μάλιστα έχουν σχηματίσει και μια άποψη για το θέμα με βάση τα όσα λένε τα ΜΜΕ. Τα δικά μας λιβανικά ΜΜΕ δεν έχουν ανταποκριτές στην Αθήνα και ο,τι αναπαράγουν είναι των διεθνών πρακτορείων. Η άποψη που στηρίζεται στην ενημέρωση που αντλεί κανείς από εκείνα τα μέσα είναι πολύ ζοφερή. Δεν είναι σύμφωνα με όσα είδα και γνώρισα αληθή. Μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι είναι μια συκοφαντική δυσφήμηση κατά της Ελλάδας.

Συζητώ με τους φίλους μου και τις παρέες που συναντώ για τα πράγματα που συμβαίνουν στην Ελλάδα. Πιστεύω στην Ελλάδα που είδα, και αυτήν υπερασπίζομαι. Η Ελλάδα αυτή δεν μοιάζει με εκείνη των ΜΜΕ. Είναι μια Ελλάδα που πάντοτε είχε μια μεγαλοψυχία προς τους πάντες. Μιλώ έχοντας σπουδάσει στην Θεολογική Σχολή στο Λίβανο όπου μας έστελνε το Ελληνικό Κράτος καθηγητές για να σπουδάσουμε και μιλώ έχοντας επίσης σπουδάσει στην Ελλάδα με υποτροφία του Ελληνικού Κράτους και εν καιρώ "κρίσης", σε καιρό δηλαδή όπου θα μπορούσε η Ελλάδα να κόψει την υποτροφία μου και όσων άλλων υποτρόφων και να μας ζητήσει να επιστρέψουμε στις χώρες μας ο καθένας.

Η Ελλάδα έχει όμως ένα δυνατό χαρτί στο χέρι της- όχι μόνο ένα αλλά για ένα θα μιλήσω- το οποίο είναι ο μακραίωνος πολιτισμός της. Η Λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου είναι εν πολλοίς προϊόν του ελληνικού πολιτισμού που διαλεγόμενος με τους άλλους πολιτισμούς της περιοχής διαμόρφωσε ένα ξεχωριστό τρόπο σκέψης και έκφρασης της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο ελληνικός πολιτισμός ανήγαγε την ελληνική γλώσσα σε ένα υψιλό πεδίο όπου δύνανται να εκφραστούν οι ανθρώπινες εμπειρίες με πολλή ακρίβεια, όπου δύνανται συνεπώς να τεθούν ερωτήσεις περί αυτών των εμπειριών και να γεννηθεί η φιλοσοφία, όπου δύνανται να τεκμηριωθούν οι απαντήσεις και οι λύσεις και να εκπορεύεται η τέχνη (αρχιτεκτονική, γλυπτική, κλπ) και η δημοκρατία.

Αυτή η Ελλάδα του μεγάλου πολιτισμού πρέπει να εμπιστευτεί τον εαυτό της σε σημαντικούς ανθρώπους όπως ο Κωστής Μοσκώφ. Φέτος στα Καβάφεια τιμήθηκε η μνήμη του, και είχα την ευκαιρία να υποτιτλήσω το βίντεο που προβλήθηκε εκεί (παρακάτω παρατίθεται χωρίς υποτιτλισμό), και ταυτόχρονα να θυμηθώ και να σκεφτώ τα όσα είχα ακούσει γι' αυτόν από φίλους που τον γνώρισαν από κοντά. Ο Κωστής Μοσκώφ πήγε στην Αλεξάνδρεια και βρήκε κάτω από τη στάχτη μια απίθα ελληνισμού που περίμενε κάποιον να την αναζωπυρώσει πάλι. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν ιστορικός και ήξερε τον πλούτο της Ελλάδας. Γι' αυτό και βρήκε τον τρόπο η Ελλάδα να ξαναμπεί στις καρδιές των Αιγυπτίων, και να φέρει την Αίγυπτο στην καρδιά των Ελλήνων. Αυτή η κίνησή του προς τις δυο κατευθύνσεις εντέλει ωφέλησε την Ελλάδα πάρα πολύ. Έδωσε ώθηση στο άνοιγμα των Αιγυπτίων προς την Ελλάδα από τη στιγμή που είδαν ότι η Ελλάδα τους άνοιξε την καρδιά της.

Αυτή η σχέση βοηθάει την Ελλάδα στην αντιμετώπιση της δυσφήμησης που δέχεται από τα ΜΜΕ, γιατί μέσω αυτής της σχέσης μεταδίδεται η αληθινή Ελλάδα και την γνωρίζει ο κόσμος με το πραγματικό της πρόσωπο. Θεωρώ ότι ο Κωστής Μοσκώφ δημιούργησε ένα μοντέλο που προβάλλει την Ελλάδα με ένα διαφορετικό τρόπο, ένα τρόπο ουσιαστικό, και αποτελεί αντίδωτο στην συκοφαντική δυσφήμηση που παρατηρείται.

Οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου είναι ιστορικά κοντά στην Ελλάδα, αλλά τελευταία οι πολιτιστικές σχέσεις έχουν μειωθεί. Ο Κωστής Μοσκώφ απέδειξε ότι όλοι χάνουμε όταν δεν γνωρίζουμε την Ελλάδα και δεν μας γνωρίζει η Ελλάδα. Σ’ αυτές τις κρίσιμες στιγμές του αναβρασμού των αράβων σε διάφορες χώρες θα ήταν πολύ σημαντική η γνώση της ελληνικής σκέψης, που θεμελίωσε τις ελευθερίες- ατομικές και κοινωνικές. . Και σ’ αυτή την λασπολογία εναντίον της Ελλάδας η Ανατολική Μεσογείου θα μπορούσε να υπερασπιστεί την πολιτιστική της πρωτεύουσα εφ’ όσον την θυμάται ως τέτοια. Εδώ ο Κωστής Μοσκώφ μπορεί να είναι καθοδηγητής, και οι σχέσεις όπως εκείνος άρχισε να τις θεμελιώσει είναι περισσότερο από αναγκαίες.

Όταν ένα ταξίδι είναι και κάτι πιο πέρα από ένα πηγαινέλα..

Αύριο πετάω για τον Λίβανο. Από τον Αύγουστο του 2009 έχω να πάω. Κατά καιρούς το θέλησα αλλά δεν υπέκυψα στην επιθυμία εκείνη, πολλές φορές από αδυναμία να την πραγματώσω. Και μου πέρναγε..

Δεν υπάρχει άραγε νοσταλγία για την πατρίδα; Δεν ξέρω.. σαν που ξέρω άλλωστε τι σημαίνει νοσταλγία και τι σημαίνει πατρίδα;

Στην Ελλάδα ήρθα το καλοκαίρι του 2006 για σπουδές και ήμουν εφοδιασμένος με πολλά όνειρα, και πολλή περιέργεια να μάθω ο,τι μπορώ. Η Ελλάδα μού ήταν μια χώρα που υποσχόταν να προσφέρει πολλές γνώσεις.

Τώρα, πεντέμισι χρόνια μετά, η Ελλάδα με τραβάει όλο και πιο πολύ. Νιώθω ότι όσα ήρθα να αναζητήσω ήταν ψίχουλα μπροστά σ’ αυτό που τελικά μπορώ να μάθω όσο η σχέση μας κρατάει..

Γι’ αυτό το ταξίδι μου αύριο, παραμονή της ημερομηνίας λήξης της άδειας παραμονής μου, δεν είναι ένα απλό πηγαινέλα στον Λίβανο. Είναι και η ολοκλήρωσις του κύκλου που άνοιξε το 2006 και συνάμα η αγωνία για να ανοίξει ένας άλλος, φορτωμένος με όνειρα, δίψα για γνώση, και πολλές ελπίδες.

Με ρώτησε Φίλος, χτες, για το πώς νιώθω που θα πάω στον Λίβανο, αν αγωνιώ. Για την επιστροφή- του λέω- στην Ελλάδα! Δεν με αγχώνει που πάω στην χώρα μου. Κατά βάση δεν μου λέει κάτι το πήγαινε, δεν του δίνω την ανάλογη σημασία μπροστά στην σπουδαιότητα της επιστροφής.

Είναι νωρίς για την Ιθάκη. Έχω μόλις φύγει από κει. Αργώ να επιστρέψω. Άλλωστε πάνω στην πλάκα τώρα- λόγω αμηχανίας ίσως- δεν με περιμένει και καμιά Πηνελόπη..

اليونان في كلّ لحظة فريدة

يسألني مؤخراً بعض الأصدقاء عن أحوال اليونان جراء ما يبلغهم من وسائل الإعلام. وجوابي لهم أن في اليونان ما في غيرها من البلدان. لكن اليونان تنفرد عن غيرها بأمور كثيرة لمجرد أن اليونان هي اليونان! سأوضح.
شاع في السنتين الماضيتين الكلام على أزمة اقتصادية في البلد، وكأن الدنيا كلها بخير وليس إلا في اليونان مشكلة شغلت بال حسني النية من شرق الدنيا إلى غاربها.

بَيدَ أنّ الضجّة المثارة حول اليونان ناتجة إلى حدّ كبير من مساحة حرّيّة التعبير في هذا البلد ونشاط الحركة النقابيّة فيه إضافة إلى حيويّة العمل السياسيّ عموماً والحزبيّ خصوصاً- وغير ذلك الكثير. وهي أمور لا بدّ أن تستقطب الاهتمام الإعلاميّ العالميّ.

أوّل الجواب أنّ الأزمة لم تنتج في اليونان ولم تقتصر عليها وحدها. لا بل إنّ بلداناً أخرى مصائبها الاقتصاديّة أعظم وأكثر ضرراً على الاستقرار الاقتصاديّ في أوروبا أو في سواها. لكنّ هذا ليس شأني هنا.

هذا الوضع أدّى بكثيرين- من المقيمين هنا أو في الخارج- لا يعرفون طبائع الشعب اليونانيّ وخصائصه وكيف يتعاطى السياسة إلى إساءة فهم الأمور وتضخيم الأزمة عبر عزلها عن الإطار العامّ وهو يشمل سبل المعالجة الحكوميّة والشعبيّة والكنسيّة والاجتماعيّة عموماً. وكلّ باب من هذه يحتاج لدراسة مفصَّلة.

لم أنكر إلى الآن وجود الأزمة لكنّي أكرّر أنّه لا يمكن تسليط الضوء عليها وحدها. فالأزمة قيد المعالجة وكلّ فرد في اليونان يحاول أن يتحمّل المسؤوليّة. من هنا الأزمة الاقتصاديّة لا تُحتَسَبُ بالأرقام وحدها. لقد كتب نسيم طالب كتابه "البجعة السوداء" الذي يضحض فيه قدرة علماء الاقتصاد على توقّع الوضع الاقتصاديّ بناء على معطياتهم الرقميّة بمعزل عن الكمّ الهائل من العوامل المؤثّرة في الحركة الاقتصاديّة. يبدو أنّه صوت صارخ في البرّيّة..

التاريخ اليونانيّ المعاصر مليء (وحتّى القديم)، إضافةً إلى الأدب اليونانيّ من هوميروس إلى يومنا، مليء بأفراد أبطال يتربّى على بطولتهم المواطن اليونانيّ المعاصر ويتمثّلهم في وقت الضيقات. أبيات هوميروس فيها أبطال محاربون لا أقوام. وروايات الثورة على الأتراك لا تحكي ثورة الشعب بل تروي قصص الأبطال الذين قادوا الحركات الثوريّة يرّاً وبحراً. فهنا لسنا أمام قوم بل أفراد قادة. وحتّى أيام قمع الحركة الشيوعيّة من قبل الألمان والبريطانيين وما نتج عنها من حرب أهليّة بقيت تسيطر عليها الشخصيّة القائدة. لم يغب الفرد القائد من النضال السياسيّ في اليونان تاركاً محلّه لكلّ الشعب إلا مؤخَّراً منذ النضال ضدّ الديكتاتوريّة العسكريّة عام 1973. وما دمتُ ذكرتُ الديكتاتوريّة كيف ننسى أنّ الديكتاتوريّة في اليونان استمرّت ثماني سنوات لا أكثر في حين أنّها في بلادنا العربيّة تدوم لعقود أو هي من الأساس ملكيّات.هل يمكن تقدير الوضع في اليونان بمعزل عن طبائع المواطن اليونانيّ وفرادته في العمل السياسيّ؟ هذا سؤال لا أستطيع مجانبته وإلاّ ابتعدت عن الحقيقة. سأجيب باختصار.

الغاية ممّا قلتُ أعلاه أن أشير إلى عظمة المواطن اليونانيّ والشعب اليونانيّ في هذه الأيّام التي يكثر فيها الكلام عليه جزافاً. فهو بسبب فرادة تاريخه وأدبه ودور الشخص القائد في هذا الأخير قادر في لحظات الضيق على قلب المقاييس و مناقضة التوقّعات التي لا تأخذ في الحسبان إلا عامل الرقم وتهمل القدرة الإنسانيّة.

اليونان ختاماً دولة لا تقلّ قيمتها الحضاريّة ولا قيمتها في الجغرافيا السياسيّة- وبالتالي في الدبلوماسيّة- بسبب مالٍ قلّ أو كثُر. وهي دولة لا تزال تعطي الكثير في شدّتها. ولا تزال دولة حرّيّات يُحتّذَى مثالُها. لكن لا بُدَّ من التعرّف على الشعب اليونانيّ عن كثب لا عبر العدسات ولا في المكاتب ولا من خلال الصحف الأجنبيّة. عندها قد يقارب الحكم الحقيقة والحقّ.

Το πραπάνω κείμενό μου είναι μια άποψη- κατάθεση προσωπικής μαρτυρίας, πάνω στην κατάκριση της Ελλάδας για την οικονομική της κατάστασης. Θεωρώ ότι η Ελλάδα είτε έχει λεφτά είτε δεν έχει παραμένει μια χώρα στον κόσμο μοναδική. (Προσθέτω εδώ μια ιδέα που δεν έγραψα πάνω, την εξης: Ως χώρα δεν κρίνεται με βάση της ύλης της και μόνο περισσότερο δε πνευματικά οφείλουμε να την δούμε. Ή τουλάχιστον να δούμε την ύλη της ως ενσάρκωση του Πνεύματός της σε έργα όπως η Αφροδίτη της Μήλου, η Ακρόπολη, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και τόσα άλλα σπουδαία πράγματα).κ

Η οικονομική κατάσταση μιας χώρας δεν κρίνεται με βάση αντικειμενικών κριτηρίων. Κάθε άλλο. Γιατί η οικονομία εξαρτάται από τον άνθρωπο πάνω απ' όλα, ο οποίος την διαμορφώνει ανάλογα με τον ρόλο του μέσα της (εργολάβος, εργάτης, καταναλωτής, κλπ..). Και ο Έλληνας δεν είναι τυχαίος άνθρωπος και αυτό το αποδεικνύει στις δύσκολες στιγμές. Η ελληνική γραμματεία ξεχυλίζει από τον ηρωισμό του ατόμου, και ο Έλληνας έχει μάθει να σκέφτεται σαν άτομο μέσα σε κοινωνία και όχι απλά ως μια μονάδα ενός συνόλου, μιας φυλής...ς

Τέλος πάντων με λίγα λόγια πιστεύω ότι αυτός ο λασποπόλεμος εναντίον της Ελλάδας είναι άδικος και δεν βασίζεται σε μια στοιχειώδη γνώση της ελληνικής πραγματικότητας και κυρίως του Έλληνα πολίτη. Το είχα γράψει αρχικά στα αραβικά γιατί με ρώταγαν φίλοι μου για την Ελλάδα και ήθελα να απευθυνθώ στους συμπατριώτες μου εξηγώντας τα πράγματα όπως τα βλέπω έχοντας μείνει σ' αυτή την χώρα τόσα χρόνια και έχοντας σπουδάσει την μεγαλειώδη γραμματεία της. Γιατί αν μη τι άλλο η Ελλάδα δεν έχει κάνει καθόλου λίγα πράγματα για τον Λίβανο. Ακόμα και τώρα που αντιμετωπίζει επιθέσεις πολλών..